Verdedigingswerken uit het verleden: forten en kazematten

Een fort is een gebouw waarin militairen gelegerd waren en is zodanig gebouwd dat een militaire eenheid zich vanuit het fort kon verdedigen tegen de vijand. De naam fort komt van het Latijnse woord fortis dat sterk betekent. Een fort kan bestaan uit verschillende onderdelen zoals grachten, muren, palissades, torens en wallen. Forten zijn aan alle kanten gesloten en ook van alle kanten verdedigbaar. Kazematten waren oorspronkelijk ook grote bouwwerken maar later werden kleinere verdedigingswerken ook kazematten genoemd.

Fort Eben-Emael niet in te nemen

Forten bestaan soms uit verschillende versterkingen die met elkaar verbonden zijn. Een voorbeeld van een fort dat bestaat uit aan elkaar verbonden versterkingen is het Fort Eben-Emael even ten zuiden van Maastricht gelegen. Dit voormalig Belgisch militair verdedigingswerk bestaat uit zeventien ondergronds met elkaar verbonden versterkingen. Het stond destijds bekend als een niet in te nemen fort.

Forten in ring rond een stad

In een fort verbleven alleen militairen en geen burgers. Waar wel sprake was van een combinatie van burgers en militairen was in een zogenaamde vesting. Forten zijn soms in een ring rond een stad aangelegd (fortengordel) met bekende voorbeelden als de stellingen rond Amsterdam, Antwerpen en de gordel rond Luik.

Bekende forten

Bekende forten in Nederland zijn te vinden bij:

• Amsterdam (42 forten)
• Den Helder
• Bourtange
• Nieuweschans
• Pannerden
• Rijnauwen (onderdeel NHW)
• Vechten (onderdeel NHW)
• Zwartendijksterschans
• Wierickerschans
• Rammekens

In België bevinden zich bekende forten bij:

• Antwerpen
• Luik
• Namen
• Oostende
• Breendonk
• Eben-Emael

Kazematten oorspronkelijk grote bouwwerken

Hoewel de naam kazematten in latere eeuwen vooral werd gebruikt voor de aanduiding van kleinere verdedigingswerken waren het voorheen toch echt heuse grote bouwwerken. Een voorbeeld zijn de kazematten van Luxemburg die dateren uit 1644 en later werden uitgebouwd tot een verdedigingswerk dat uit verschillende verdiepingen bestond. In de kazematten vonden ooit duizenden soldaten onderdak.

Latere kazematten kleinere verdedigingswerken

De latere kazematten waren overdekte ruimten die konden bestaan uit een gemetseld of betonnen gewelf met een aarden wal erover. Ook bomvrije stenen of betonnen gebouwen werden kazematten genoemd. Ze werden gebruikt voor verdediging maar ook voor het bewaren van voorraden zoals munitie en voedsel. Ook stonden er mitrailleurs en kanonnen in opgesteld. Moderne oorlogsvoering uit de twintigste eeuw met vliegtuigen maakten verdedigingswerken als kazematten overbodig.