Gevels als beeldbepalende architectuur

Beeldbepalend voor een gebouw of huis is uiteraard vooral de gevel. De gevel is het eerste wat bij een gebouw of huis wordt opgemerkt. Dikwijls vormt zich dan al meteen een indruk van wat er zich achter die gevel bevindt. Een kantoorgevel heeft immers een andere uitstraling dan de gevel van een statig woonhuis. Maar gevels hebben niet alleen een bouwkundige uitstraling. Dikwijls zijn gevels van versieringen voorzien. Een speciaal soort versiering gaf in de middeleeuwen de functie van het gebouw aan.

Gevel: opvallend aan straatzijde

Onder een gevel wordt meestal het gedeelte van een gebouw of huis bedoeld dat aan de voorzijde zichtbaar is. Maar eigenlijk bestaan er ook zijgevels en achtergevels. Die gevels hebben niet altijd dezelfde uitstraling en zijn ook niet altijd van hetzelfde materiaal gemaakt. Architecten zorgen er meestal voor dat in hun ontwerp duidelijk te zien is wat een voorgevel is die sowieso in de regel aan de straatzijde is geprojecteerd.

Bepalende elementen

Het beeld van een gevel wordt bepaald door een aantal elementen zoals:

• Toegepaste materialen (hout, steen, glas of metaal).
• Plaats van ramen en deuren (symmetrisch of asymmetrisch).
• Aanwezigheid van erkers (of andere bepalende elementen).
• De vorm (trapgevel, halsgevel, klokgevel, lijstgevel, strak vierkant of rechthoekig, puntgevel, enz.)

Een bepalend element voor een gevel kan ook de lengte zijn. Soms heeft een gebouw weinig diepte en naar verhouding een lange gevel zoals bijvoorbeeld een bepaald type boerderij dat langgevelboerderij wordt genoemd.

Van trapgevel naar lijstgevel

Uit de middeleeuwen kennen we een speciaal soort gevel die bekend staat onder de naam trapgevel. Vooral in oude binnensteden kan de ontwikkeling van de trapgevel worden waargenomen. Na de trapgevel ontstond de halsgevel en daarna de klokgevel. Door het steeds platter worden van de ornamenten ontstond in de late periode van de negentiende eeuw de lijstgevel.

Gevels met sierstenen en gevelreclames

Een kleinere vorm van versiering was vooral in de middeleeuwen gebruikelijk door middel van een zogenaamde gevelsteen met daarop de aanduiding van een bepaald beroep of soort koopwaren. Veel van die gevelstenen zijn nog te vinden in Amsterdam en Maastricht. Een min of meer vergelijkbare vorm van gevelaanduidingen zijn tegenwoordig gevelreclames. Door velen verfoeid omdat ze dikwijls geen fraai beeld vormen. Veel gevelreclames doen afbreuk aan de uitstraling van de gevel. Een veel fraaiere versiering, die eveneens uit de middeleeuwen stamt, is een bovenlicht dat bestaat uit een meestal zeer opvallende versiering boven de voordeur.

Façadisme met veel sloopwerk

Soms wordt bij de restauratie van een pand alleen de gevel behouden en wordt alles wat zich daar achter bevindt nieuw gebouwd. Deze wijze van behouden wordt Façadisme genoemd. Meestal is die werkwijze een compromis tussen de sloopwensen van projectontwikkelaars en monumentenzorg die zoveel mogelijk oude panden willen beschermen.